Píosaí liom in áiteanna eile:

2011-12-30

Eachtraí Ghearóid Iarla

An céad rud le rá faoin leabhar seo ná gur earra ealaíne ann féin an leabhar, deartha go rí dheas ag Caomhán Ó Scolaí. Luíonn an leabhar go deas sa lámh, agus tá íomhá gleoite as an Nürnberger Turnierbuch mar bhunús do dearadh an forchlúdaigh. Úsáidtear an cló ar leith atá san teideal do ceannteidil na caibidil san leabhar, agus anseo is ansiúd freisin. Tá torc na nGearaltach mar mhaisiú ar na fordhuilleoga laistigh. Leabhar don leabharbhách.

Maidir le hábhar an leabhair; Úrscéal a mhaítear a bheith ann - mar a deir an Explicit -
Iarracht atá anso ar Scéal Ghearóid Iarla d'insint ag braith dhúinn ar a tháirge féin rannaireachta.

Is dócha gurbh é sin an toisc go mbeadh drogall ormsa úrscéal a bhaisteadh air - ní dócha go bhfuil  cuir síos iomlán ar shaol agus saothair an Iarla le baint as a chuid dánta. Táim fhéin sách aineolach ar an tréimhse úd staire, agus táim fós aineolach ar eachtraí Ghearóid, mothaím, ainneoin an leabhar a bheith léite agam. Cloíonn an reacaireacht le ord ama ceart go leor, ach tá bearnaí móra san insint gan aon rud sa scéal chun cabhrú le léitheoir aineolach an snáth a leanacht. Tá na heachtraí iad féin snasta go maith; cleachtann Máire Mhac an tSaoi friotal oirúnach do uaisle an aois úd, ag tarraingt Fraincis nó Béarla chuici féin  nuair is gá. Blas láidir Muimhneach ar an t-iomlán, más is dual freisin. Ceal cleachtadh bhíos féin ag streachailt anseo is ansiúd leis an gcaint, a raibh lorg láidir na Gaeilge clasaicí ar chodanna de. (An fáinne fí úd arís - níos mó cleachtadh agam ar Ghearmáinis nó Béarla ársa a léamh, agus níos fusa orm dá réir é a léamh.)
Admhaím go raibh beagán díomá orm leis an leabhair toisc go raibh mé ag súil le húrscéal. Ach mar dhreachtaí ar shaol Ghearóid, cur i láthair go fileata, is deas an leabhair é. Beidh orm mé féin a chuir ar an eolais faoin stair agus é a léamh arís d'fhonn tairbhe mar is ceart a bhaint as. Agus iarracht a dhéanamh freisin teacht ar na rannta - níl ach giotaí díobh thall is abhus san leabhar, mór an trua.

Scéal Ghearóid Iarla
Máire Mhac an tSaoi
Leabhar Breac
€15.00 (crua), 112 lch;
ISBN 978-0-898332-53-7

2011-12-29

Dom féin!

Reading maketh a full man,  
conference a ready man
and writing an exact man. Sir Francis Bacon
Ní cuimhin liom cathain a léigh mé aiste Bacon ina bhfuil an nath thuas; sílim go raibh sé mar chuid den prós a bhí le léamh don meánteist  fadó. Pé scéal é, neadaigh an nath úd i mo chuimhne, agus meabhraíodh dom arís é nuair a chonac píosaí Scott agus Eoin maidir le sprioc blagadóireachta agus léitheoirí. Bhí port gaolta leis san aiste a d'aistrigh Michal píosa siar 'Sub Specie Aeternitatis'
Tá spéis áirithe agam i líon na léitheoirí abhus agus cárbh as dóibh; caithim súil ó am go chéile ar na staitisticí a chnuasaínn statcounter dom. Suim tánaisteach atá ann áfach. Bíonn sé go deas aisfhreagra - anseo nó san fíor saol - a fháil ar nithe a scríobh mé anseo. (Le déanaí baineadh siar asam nuair a chuir duine anaithnid forrán orm ar an DART. Shíl sé gur aithin sé mé ón ngrianghraif thuas; ó tharla go raibh Gaelscéal á léamh agam bhí sé measartha cinnte go raibh an duine ceart aige. Bhí).

Mar sin féin, is chun faobhar a choinneáil agus a chuir ar idir smaointe agus friotail a bhím ag scríobh anseo. Bronntanas breise atá ann má spreagtar comhrá dá bharr. Ar ndóigh, bím ar mo dhícheall go mbeadh fiúntas san méid a scríobhaim. Ach dom féin, ní don léitheoir atáim tiomanta. Agus níl meas file ná éigeas agam orm fhéin ná meas filíochta ná éigse ar an méid a bhreactar anseo.

Sin anois glac smaointe fánacha!

2011-12-28

Rún ar an sean nós

Le caoinchead.
Is fada leabhar Phroinsias ar mo liosta agam, ach is um Nollag i mbliana a fuair mé ar deireadh é. B'fhiú an fanacht! Scéinséir cruthanta anseo againn; Dís ón saol acadúil réabtha as an sócúlacht is dual dóibh ag eachtraí uafáis; iad ar a dteitheadh ó bhuíon dúnmharfóirí agus in amhras faoi chách, an péas san áireamh. Tugann saol agus ainghníomhartha Cathal Bhuí - Bonnán an teidil - cúis na heachtraí dúinn. Diaidh ar ndiaidh, le míreanna san am i láthair agus san am i bhfad siar, nochtar blúiríní eolais dúinn de réir mar a bhogann eachtraí na díse chun cinn agus go nochtar dúinn go bhfuil breis uafáis le teacht, ach gur féidir leo teacht roimhe - b'fhéidir. Éiríonn le Proinsias an teannas a choinneáil ag dul, cúlscéalta fite isteach go healaíonta san reacaireacht ar an eachtra reatha chun cur lenár dtuiscint. Ní cérinneachán atá i gceist - nochtar dúinn luath go leor cé hé an té atá ina thrúig báis dóibh siúd atá marbh, agus tugtar nod dúinn cad chuige. Sa bharr ar sin, tugtar eolas tríd síos don léitheoir a bheidh ceilte ar na príomhcharachtar.
D'am ruathar amháin, geal leis, a léigh mé an úrscéal taitneamhach seo, úrscéal ar léir air an taighde cúramach a rinneadh chun cuma na fírinne a chuir ar phlota agus carachtar.
Gluaiseann an scéal ar aghaidh go gasta chuig buaicphointe, leis na corr agus castaí is dual do scéinséir. Tá an chaint oiliúnach, agus curtha in áirithint do na pearsain agus don suíomh.
Sár leabhar, agus mé sásta anois go raibh faill agam ar deireadh é a léamh. Ritheann sé liom go bhfuil ábhar scannáin den scoth le baint as. 
Deacair níos mó a rá faoi gan cuid de rúin an scéil a sceitheadh. Mar sin, i'm thost anois mé!


Rún an Bhonnáin
Proinsias Mac a' Bhaird
Comhar 2010

2011-12-27

Scrabble na nÓg

Fuair mé an cluiche seo do m'iníon don Nollag. Bhí amhras orm i dtosach faoi - ise a d'iarr é - ach táim sásta gur cheannaíos é. Tá dhá chuid ann - míreanna meara i dtosach, a fhágann tú le pictiúr le greille focail mar a bheadh san scrabble "fásta". Ach tá bearnaí i roinnt de na focail. Tá tíleanna ar leith an chun na bearnaí sin a líonadh - pictiúr ar thaobh amháin agus litir ar an taobh eile.
Maith go leor, bhí cuidiú de dhíth ar m'iníon (atá a 5) chun an clár a chuir le chéile - ach bhí sí in ann na bearnaí a líonadh agus mórchuid na focail a léamh nó ar a laghad a aithint. Chuir "tábla" mearbhall uirthi - bord a bheadh againne! Agus n í raibh an focal "bobaide" ar fhear grinn agam, ach tá anois! Beidh le feiceáil amach anseo an bhfuil tairbhe sa chluiche, ach táim sásta go maith leis. Glór na nGael agus COGG a chuir an leagan Gaeilge ar fáil, i gcomhair leis an dream a rinne an bunleagan. Dearna leo!

Creach na Nollag

An chuid de atá inléite, pé scéal é.
Ag baint sásamh as, agus beidh go ceann tamaill.

2011-12-19

sit anima mea cum bedello

Sciobtha le caoinchead as r-phost de chuid Caroline Nolan, Oifigeach Forbartha Gaeilge Cumann Gaelach na hEaglaise
Scoth na Leabhar


Buíochas d’fhear as Essex as an chéad leagan Gaeilge don Bhíobla

Foilsíodh an chéad leagan Gaeilge den Sean-Tiomna in Éirinn i 1685. A bhuíochas sin d’fhear as Essex! Ba é an tEaspag Uilliam Bedell, Easpag na Cille Móire de chuid Eaglais na hÉireann, a bhí i mbun an aistriúcháin. Tháinig sé go hÉirinn nuair a bhí sé sna caogaidí agus ní raibh focal Gaeilge aige. Bhí sé mar Phropast ar Choláiste na Tríonóide tráth dá raibh. De réir leabhar Risteaird Giltrap, scríobh sé litir a rá ‘gurbh é an chéad rud a bhí le déanamh aige in Éirinn ná tuiscint a fháil ar teanga na tíre’. Tá an Bíobla seo, ‘Bíobla Bhedell’ mar chuid den taispeántas atá ar siúl sa lusca in Ardteampall Chríost i mBaile Átha Cliath.
Tá an taispeántas seo, “Scoth na Leabhar”, ag ceiliúradh 400 bliain ó fhoilsiú Leagan Údaraithe an Bhíobla, nó Bíobla Rí Séamas (mar a thugtar air chomh maith) i 1611. Ócáid shuntasach ba ea foilsiú Bhíobla Rí Séamas. Cheap an Rí Séamas ceithre scoláire is daichead chun cabhrú leis an aistriúchán. Bhain na haistritheoirí leas as gach bun-fhoinse a raibh fáil orthu chomh maith le haistriúcháin Bhíoblaí Tyndale, Coverdale, na Ginéive, mar aon le haistriúchán Caitliceach Rheims ar an Tiomna Nua, a cuireadh le chéile i 1582. Mhol Jonathan Swift é nuair a scríobh sé gurb é ‘an t-aon sárshaothar liteartha a chuir coiste ar fáil riamh’!
Tá an t-eolas seo agus tuilleadh ar fáil ag an taispeántas. Tá leagan Gaeilge den Chatalóg ann agus tá na painéil go léir dátheangach. B’fhiú an t-atmaisféar sa lusca a bhlaiseadh! Tá bialann ann freisin. Tá an taispeántas ar siúl gach lá idir anois agus deireadh mhí Eanáir.

Tuilleadh eolais: Caroline Nolan, Oifigeach Forbartha Gaeilge Teil: 085 1632 772

Cúlra
Bunaíodh Cumann Gaelach na hEaglaise sa bhliain 1914 chun
(1) meon na Sean-Eaglaise Ceiltí a choimeád beo in Eaglais na hÉireann agus baill na hEaglaise a chuireann spéis sa Ghaelachas a bhailiú le chéile,
(2) úsáid na Gaeilge a leathnú san Eaglais,
(3) iomainn agus ábhar diaga eile a bhailiú ó litríocht na Gaeilge agus
(4) ceol agus ealaíon Éireannach a chur ar aghaidh in imeachtaí na hEaglaise. Suíomh gréasáin: http://www.cumanngaelachnaheaglaise.blogspot.com/

2011-12-13

Gur arís eile, aguisín

D'fhág mé rud nó dhó ar lár sa mhéid a scríobh mé aréir:
  1. Bhíos ag clamhsán tráth faoi dhrámaí Gaeilge a bheith ar siúl i bprochóga fuara taise mhíchompordacha. N'fheadar an raibh muintir an New Theatre ag éisteacht liom; táim measartha cinnte go bhfuil foireann nua suíocháin aimsithe acu ó bhí mé ann cheana. Pe scéal é, bhí an amharclann teolaí agus na suíocháin compordach. Agus ....
  2. Bhí an teach lán!
  3. An dearadh stáitse. Mar a luaigh Néidí, ní raibh i gceist ach dhá bhosca. Agus soilse mar chúlbhrat. Baineadh feidhm thar a bheith éifeachtach astu; bogadh na boscaí thart mar chuid den dráma chun an suíomh a réiteach don gcéad mhír eile, ar dhóigh a bhí go hiomlán nádúrtha. Baineadh feidhm cliste as solas agus scáil chun an cúlra a chuir in iúl. Agus d'oibrigh na haisteoirí leis an spás a chruthaíodh idir agus thart ar na boscaí go héifeachtach.
  4. An ceol - méarchlár agus fuaimrian. Den scoth. Maestro, lean ort!

2011-12-12

Gur arís eile

Bhí buaic eile i mo sheachtain drámaíochta oíche Satharn nuair a d'fhreastail mé ar an oíche deiridh de Gur Eile, an gheamaireacht a scríobh Aodh Ó Domhnaill do Aisteoirí Bulfin.
Baineann coinbhinsiúin drámaíochta le geamaireacht, agus tá siad go léir anseo - an deamhain, an buime sí, ceol, an laoch soineanta, an lucht féachana ag tacú le pearsa ar stáitse - ach baintear casadh as gach ceann acu chun súil grinn lán aoir a chaitheamh ar shaol na hÉireann san ré dhearóil iar-tíograch seo, agus muid bronnta ar maorlathaigh ón gcoigríoch ag mí-éifeacht ár rialtais fhéin agus buile na bainc.
Is amaitéaraigh sa chiall is dearfaí iad Aisteoirí Bulfin; ainneoin gur go páirtaimseartha agus gan íocaíocht a  shaothraínn siad an drámaíocht, léiríonn siad a ngrá dó san dóigh gairmiúil a chuireann siad chuige.
Chuaigh siad i gcomhair leis an léiritheoir Barry Barnes an babhta seo chun cabhrú leo beatha dhraíochtúil a thabhairt do fhocail Aoidh, focail atá bunaithe ar shúil ghrinn ar chúrsaí reatha agus cluas ghéar don fhocail cuí agus don imeartas focail.
Cnámha an scéil; cloistear do phéirí Goraille i sléibhte Uganda, atá bailithe de bheith ag déanamh feic saolta díbh fhéin do fhámairí Gearmánacha agus Seapánacha, go bhfuil obair le fáil in Éireann, agus fáilte roimh chách cuma dubh ban nó riabhach. Bhí an t-eolas rud beag as dáta, áfach, agus nuair a thagann siad anseo súitear isteach iad in imeachtaí an IMF agus na Roinne Airgeadais, agus an cos ar bholg atá á imirt acu ar an gcosmhuintir. Cuirtear corr eile sa scéal nuair a thagann Eilís de Bhindsor abhus at chuairt incognito; agus bíonn sí san iomaíocht le Mamaí na Málaí, iar shaighdiúir na cinniúna atá  cliseadh néaróige tar éis tarlú di, d'uachtaránacht na tíre. Puipéid - mar a léirítear dúinn atá sa Dáil - atá dhíth ó na maorlathaigh, ach ní sin go baileach a fhaigheann siad. Is deacair a cheart i mblagmhír a thabhairt do chorr in aghaidh an caim na scéalta ar fad a reictear sa dráma, iad treisithe ag ceol na Milseáin - focail glice nua curtha le sean fhoinn.
Is fearr mar sin blaiseadh a thabhairt daoibh den amhrán a chuir siad an slua ag canadh (le Fonn 'We're on the one road')
Éinne le vóta, bailigh do rópa
Ardaigh tóirse romhat sa tslí,
Táimid ar buile! Cuirimís tine
Le hAngla-Éireann is A-I-B!
Caimiléaraigh is lucht baincéir'
Iad crochta ós na lampaí, 'luascadh
thuas san aer
Turam mo rópa! Turam mo ghad!
Crochaim an Geaing ar fad!!
Bhí sé rud beag aisteach teacht as dráma spleodrach lán aoir go dtí an fíor saol dearóil - dream Occupy Dame Street thart ar bhun an Banc Ceannais - áit a raibh Aodh fostaithe tráth - lucht iarrtha deirce fairsing, ag sá a cupáin folmha páipéir i'd aghaidh; lucht gan dídean ga socrú síos don oíche....

Idéalaí maslaithe is ea an aorthóir. Is mian leis an Saol a bheith Maith; tá sé Olc, agus anois tugann sé fogha faoin Olc. Tucholsky

Aor spleodrach lán greann dóite curtha inár láthair arís ag Aisteoirí Bulfin. Treise leo! 

2011-12-07

Is fearr saol gearr mar laoch ....

Tarbh: ón gnathfhoinse!
D'fhreastail mé ar dhráma spleodrach, pléascach, collaí, Fíbín aréir sa Phéacóg, i bhfochair mo mhic (16) agus deirfiúr liom. 8 marc as deich a bhronn an dís eile ar an dráma; mise rud beag níos flaithiúla - 9/10. Rinne Paul Mercier éacht leis an scéal; bhí mé an tógtha leis an chaoi ar thug sé an oiread sin den Rúraíocht slán isteach ina insint chomhaimseartha  - ní hamháin go bhfuil príomheachtraí na Tána le fáil san insint seo, ach tá Oidhe Aonfhir Aoife, Eachtra Mhacha agus Bás Chon Chulainn fite go healaíonta isteach sa reacaireacht aige. Cuireann léiriú Darach Uí Thuairisg, ceoil Mel Mercier, na físeáin, na maisc agus thar rud ar bith eile aisteoireacht uile chorpartha an scéal i láthair go paiteanta. Seasann iomrascáil fiánta na linne seo do bharbarthacht agus buaileam sciath an Chraobh Rua, agus gluaiseann an t-aicsean go gasta ó chomhraic fuilteacha go iomrascáil idir na braillíní go comhrá adhairte go caibidlíocht chasta agus ar ais ar luas dochreidte. Fantar dílis don mbunscéal, ach i gcló na linne seo ag baint feidhm éifeachtach as íocónagrafaíocht freacnairceach.
Tragóid is ea scéal Sétanta; fear a fhágann a shotal agus a bheith dírithe ar a idéil chaol laochúil é mar chéir i lámha mná láidre - réabtar é idir chraos doshásta Méidbhe, tírghrá is idéil Emer, agus uaigneas agus gátar Aoife. Tá macallaí staid reatha na tíre ann - mo chlann fhéin a dhíol a máthair -  agus freisin imeachtaí san Meán Oirthear agus an siar is aniar idir cumhachtaí móra an domhain a réabann na gnáthdhaoine eatarthu.
San míreanna ar an scáileáin, tá meascán de radhairc breise ag baint feidhm as na haisteoirí agus stoc radhairc ag léiriú an méid atá ar bun ar an ardán.
Bhíos tógtha ach go háirithe leis an chaoi ar insíodh scéal Mhacha mar dhráma laistigh den dráma, ar an scáileáin, agus é á úsaid chun Sétanta a spreagadh chun gnímh ar son a phobal, é a réabadh as a bhrionglóidí maidir le cáil san fáinne comhraic.
Maidir leis na maisc, is cinn latex iad a chlúdaíonn an ceann ar fad, agus folt breá gruaige ag dul leo. Cuireann siad ar chumas foireann beag aisteoirí líon mór pearsana a chuir i láthair - agus cuireann na gnúis cuid den scéal i láthair leo féin, sula deir nó déanann an aisteoir faic. Gan iad ní dócha go bhfeadfaí an luais agus dlús a choinneáil sa dráma. (Níor thuig mo dheirfiúr go dtí an deireadh nach raibh ach an líon beag aisteoir ann)
Tá an donas ormsa maidir le gan cláir a cheannach ag drámaí - creidim gur teip is ea dráma go bhfuil an clár de dhíth ar an lucht féachana. Ciallaíonn sé áfach nach dtuig liom na haisteoirí a mholadh as a n-ainmneacha; beidh orm na róil a lua in ionad!
Sheas Medb amach go háirithe domsa - an aisteoir á cur i láthair, ag léiriú an craos cumhachta le guth agus geáitsí bheaga. Taispeántas láidir - mar a bhí ag Emer agus Aoife. Agus Mac Roth - sliomadóir cruthanta, ag feidhmiú sa chúlra chun rud ar bith atá ó Medb a aimsiú di - maoin, céilí leapain, tarbh ....
B'é an cúis nach bhfuair an dráma lán mharcanna uainn ná go raibh an fhuaim rud beag ró ard, agus go raibh cuid den chaint doiléir dá bharr.
Ach ní bheadh leisce orm freastal arís ar an ndráma seo! Ó tháinig Fíbín ar an saol traidhfil blianta ó shin bhíos ag tnúth le deis a gcuid saothair a fheiceáil - ach níor éirigh riamh liom cionn is go raibh na léirithe ró fhada uaim, nó ag am oibre. Ach b'fhiú an fanacht (agus déanfaidh mé iarracht níos mó má bhíonn deis eile agam!)

2011-12-05

Féile San Nioclás atá ann amárach...

San Nioclás ag bronnadh airgead an na cailíní bochta, Ambrogio Lorenzetti
Tá alt spéisiúil scríofa ag Myra Zepf faoi ón dearcadh neamh-chreidmheach. Aontaím le cuid mhór dá bhfuil scríofa aici; tá gné áfach a sílim nár chuir sí san áireamh. Is féidir le scéalta, fiú agus gan iad a bheith iomlán fíor, fírinní agus gaois an nochtadh. Agus nósanna freisin.
Gan amhras, bhí a leithéid de dhuine ann agus Nioclás, Easpag Myra atá anois sa Tuirc. Tá ana amhras orm faoin naomh seanchas uilig a chnuasaigh thart ar sna meánaoiseanna, agus fíor amhrasach faoin cóta siúcra atá bronnta air ag tomhaltas na linne seo.
Mar sin féin, is maith liom na scéalta agus na nósanna; agus thug m'iníon cuaird air agus gan aige ach Béarla seachtain ó shin, agus ar agus é ag labhairt Gaeilge ar an Satharn. Agus, ó tharla féasta san Nioclás ann amárach, aimseoidh sí roinnt milseáin ina bróg. Nós ón nGearmáin atá nasctha leis an scéal a léirítear thuas - gur tharrtháil sé triúr ban óg ón striapachas/sclábhaíocht tríd a dóthain airgead a bhronnadh orthu faoi rúin chun go mbeadh spré cuí acu.
Féile cuí ar an mbealach chuig an príomfhéile - Breith Chríost!

2011-12-02

Na ceolta ab ansa le Fionn

Spreag ceist ar fóram nua Daltaí mé chun dul sa tóir ar 'ceol na dtarluithe'. Is cosúil gurbh é James Stephens a mhúnlaigh an nath áirithe sin. Ach tháinig mé ar an sliocht seo as Feis Tigh Chonáin: tríd leabhar le Cormac Ó Cadhlaigh a tháinig mé air, agus is leis an leagan nua Ghaeilge (nach ionann go hiomlán agus an ceann eile).

‘Indis dam-sa’ ar Conán ‘na ceódla 7 na oirfitheadha is binde leat fuaruis ariamh.’ ‘Inneósat-sa sin duit,’ ar Finn.

‘An uair bhidh seacht ccatha na gnáthfhéine a n-aon-inadh 7 thógbait a ccraindgal ós a gceanduibh 7 buailuit na gaoithe glan-fuara ar feadh na ccraindgal 7 doníd treathan is tormán etorro, is dona ceólaibh is binne liom dá ccuala ariamh sin. Is bind liom fós an tan easgurthur teach mór na hAlmaine 7 tógthur na cuirnn comhóla dá ndáil ar maithuibh na Féine; is binn liom bloscadh donidh deireadh na ccoirnn ‘gá ttógbháil an uair sin. Is bind liom fós fogur na bfaoilinn 7 coigedal na gcorr 7 fuaim thuinderágha 7 comhrádh (firscarde) arscáth a sgéithe. Is bind liom fós guth na gcuachadh ‘sa céatteamain & sceamgal na muc agamuigmhoin daim Cerae a gcnoc Ruadh 7 nuallán sealga Doire Nouis 7 sgalguire loin Litreach Néid & mungur na glais-sreab 7 aphrán trí n-ingean Bic mic Buain 7  aphrán trí mac Eathach. Is bind liom fós tond fá thír amach 7 asteach. Is iat sin na fuaslaicthe na gceist do chuiris orm, a Chonán’ for Fionn.
"Innseosad-sa san duit," arsa Fionn.
"Nuair a bhídh seacht gcatha na gnáthféinne ar aon mháigh agus nuair a thógaid a crannghail ós a gcionn agus nuair a ghluaiseann an ghaoth glórach ghlanfuar tríotha agus thórsta, is róbhinn liom san. Agus nuair a leagtar na búird amach 'san tigh fleidhe againn i nAlmhain, agus nuair dháilid na dáileamhain na cuirn caomhghlana do mhaithibh na Féinne, an bloscbhéim dobheirid 'na dheire sin ag baint le bórdaibh na bruidhne, is róbhinn liom san.
Is binn liom foghar faoileann ag coigeadail na gcorr agus fuaim toinne Tráighlí, agus abhrán Mac Meardha, agus fead Mhic Lughaidh, agus dórd Fearstaraidh, agus guth na cuaiche an chéad mhí de samhradh, agus nuaill na scol i nDoire.

Tar isteach sa siopa milseáin....

Níl fhios agam cad a spreag é, ach tá siopaí milseáin "den seandéanamh" á oscailt ar fud na cathrach agus an ceantar máguaird. Tharraing na scríbhinní i nGaeilge ar an siopa seo ar an príomhshráid i mBré mo shúil agus tharraing isteach sa siopa mé tráthnóna. (Gaeilge feicthe agam ar siopa sna Clocha Liatha freisin).
Áit spéisiúil atá ann cinnte.
Agus mé ag fás aníos i Tír an Iúir, bhí trí chinn de siopaí beaga a bhí mórán mar seo - seachas nach raibh siad chomh glan lonrach, agus gur seanmhná a bhí ina mbun.
(N'fheadar cé chomh críonna is a bhí siad dáiríre - i súile an linbh tá gach duine fásta fíor aosta)

Mhúscail an siopa seo cuimhní cinn, milseáin bruite fearacht "bull's eyes" nó "lemon drops" i malaí páipéir ar cúpla pingin airgead póca.  Agus an chaoi gur leáigh siad beagán i do phóca, ag táthú le chéile agus leis an mála i dtreo is go raibh roinnt páipéir á ithe leis na milseáin!

Is fada ó ith mé milseán bruite. Roinnt cinn boga a cheannaigh mé anocht, agus d'fhoghlaim mé (arís) nach ionann nougat abhus agus sa Ghearmáin - is maith le mo bhean an leagan Gearmánach, is gráin léi an t-earra ró-mhilis abhus.

2011-11-29

Futa fata féasta

Tá rudaí thar a bheith spéisiúil ar bun ag Tadhg le Futa Fata le blianta beag anuas. Is breá liom an cur chuige straitéiseach atá acu - ag cur tús le réimse nua le haistriúcháin chun tuiscint a fháil don margadh, agus ansin bunábhar as Gaeilge a chuir ar fáil. Agus margaí a aimsiú don ábhar sin thar lear - chomh fada soir leis an gCóiré
Braithim go bhfuil an t-ádh liom iníon a bheith agam atá ag fás aníos ag am go bhfuil an forbairt seo ar leabhair ar bun ag Futa Fata! Tá nóta nó dhó scríofa agam cheana orthu:
Ó thaobh an aistriúcháin de, tá Futa Fata fillte ar an nós ciallmhar a bhíodh ann; sé sin, aistriú ó theangacha seachas an Bhéarla. Anois agus iad ag druidim le aoisghrúpaí níos sine, agus leis an déagóirí gur beag freastal a dhéantar orthu, tá dóchas agam go gcloífí siad leis an nós seo agus go gcuirfear saothair thaitneamhacha ar fáil nach mbeidh sean léite cheana ag léitheoirí óga na Gaeilge rompu.
Bheadh sé dodhéanta léirmheas chuimsitheach a thabhairt fiú ar an sciar den saothar atá i mo sheilbh, gan trácht ar an saothar iomlán. Ba mhaith liom rud nó dhó a lua, áfach. I dtosach báire, an ceol agus na rannta; dlúthchuid dár fuaimriain is ea iad - Gugalaí Gug, Ceol na Mara, Bliain na nAmhrán agus Peigín Leitir Móir.Tá sé thar a bheith tábhachtach dúinne atá ag iarraidh clann a thógáil le Gaeilge sa Ghalltacht go gcloiseadh ár gcúram guthanna eile Gaeilge seachas ár gcinn. Agus sna dlúthdhioscaí seo tá guthanna óga agus aosta ón nGaeltacht thiar, le rannta agus amhráin sean agus nua, ceolmhar so fhoghlama blasta. Taisce!
Ós ag caint ar ghuthanna muid, táim ana cheanúil freisin ar dhá scéal móide DD a chuir siad amach - Eileanór an Eilifint Éagsúil agus Frog sa Spéir. Scéalta le muinín a chothú atá i gceist leis an dá scéal seo, ach iad stuama ciallmhar freisin - i bhfad ón síolteagasc gur féidir le aoinne aon rud a dhéanamh beag beann ar chabhair ó dhaoine eile! Tá na fuaimrianta snasta, le meascán guthanna, ag cloí leis na luachanna a bheifí ag súil leo ó Futa Fata.
An fiontar is déanaí ná sraith úrscéalta go dhéagóirí óga agus páistí níos sine, aistrithe ón bhFraincis. Péire atá agam - "Oíche Mhaith a Bhanphrionsa" agus "An Lámh in Uachtar". Casadh chliste ar na finscéalta faoin prionsa a tharrthálainn an banphrionsa is ea an chéad ceann acu, le roinnt castaí glice ann agus léaráidí den scoth. (Ach deir m'iníon go bhfuil barraíocht gleo ann!).
Scéal iontach - ach d'aois ghrúpa rud beag níos sine -  "An Lámh in Uachtar". Pléann sé ar bhealach thar a bheith stuama agus réalaíoch le tromaíocht ar scoil, agus an imní agus pian a eascraíonn as. (Molta agam don príomhoide bunscoile - go deimhin is mithid dom mo chóip a fháil ar ais uaidh. Thaitin sé leis freisin)
suíomh breá snasta nua ag Futa Fata anois - bainigí sult as!

2011-11-27

Cloch ar charn: Mícheál Ó Bréartúin (1930 - 2011)

Thionlaic mé Mícheál Ó Bréartúin ar a bhealach deiridh inné; chuireamar i gcré na cille é i gCill Mochióg, ar bhunchnoic Sléibhte Átha Cliath. Oiriúnach go leor d'innealtóir, tá sé in luí lámh leis an M50, ach le radharc álainn sceirdiúil ó dheas ar na sléibhte, agus ansin sa treo eile anuas ar an gcathair. Le ceol uaigneach na bpíob uilleann, i lámha an tsáir-oirfidigh óig Stiofán Ó Casaide, a chuir muid é. Roimhe sin bhí Aifreann ina pharóiste baile i Rath Fearnáin, as Gaeilge don gcuid is mó agus arís le tionlacan ceoil ghaelaigh. Searmanas cuí. Thaitin na ofrálacha, a chuimsigh a shaol agus a spéiseanna, liom - Innealtóir de ghlúin roimh ríomhairí, níl ceist ach gurbh máistir ar an rialóir sleamhnáin a bheadh ann. Thug a ghar-pháistí nithe eile suas - leabhair, gan amhras, agus cóip den scannán Casablanca. Agus na spéaclaí léitheoireachta nach raibh riamh i bhfad uaidh, mar ba fear léann agus leabhair é.
Ainneoin gurbh den bpobal céanna, geal leis, mé - Teaghlaigh Gaelacha Bhaile Átha Cliath Theas, agus gur fhreastal baill dá chlann ar Scoil Lorcáin ag an t-am céanna liom, cé nach raibh aoinne acu in aon rang liom, bhí an teagmháil imithe i léig sula ndeachaigh mé thar lear, agus dearmadta go hiomlán agamsa.
Is tríd a chuid leabhair a chuir mé aithne arís air - Gnóthaí Eachtracha, a chuir síos ar a eachtraí agus é thar lear mar chomhairleoir de chuid BSL. Ansin Sreangscéal agus Aibhléis (pléite anseo agam). Tá leabhair eile dá chuid nach bhfuil léite agam fós. Ina dhiaidh sin chuir mé aithne air ag imeachtaí an Rotha,  cumann laistigh de Chumann na nInnealtóirí ina chíortar ceisteanna teicneolaíochta trí mheán na Gaeilge. Ní ansin, gan amhras, ach an sciar bheag dá ghníomhachtaí a raibh eolas agamsa orthu.
Tá daoine ann a bheadh in ann tuairisc níos cuimsithí a thabhairt ar a shaol fada agus na comaoin éagsúla a chuir sé ar phobal na Gaeilge. Níl anseo ach mo chloch duirlinge ar charn an fhir seo, a shaibhrigh mo shaol lena scríbhinní agus a chomhluadar.

Déanaim comhbhrón ó chroí lena bhaintreach agus a chlann.

Leaba i measc Naomh na nGael go raibh aige.

2011-11-24

Rilke, Iremonger & Iósaef

Ernst Barlach, An tAmhrasán.
Cóipcheart Deutsche Fotothek

   Seo mar a tharla Íosa Críost a shaolú. Bhí Muire, a mháthair, luaite le Iósaef, agus sula ndearnadar aontíos, fuarthas torrach í ón Spiorad Naomh. Ba dhuine cóir a fear céile Iósaef, ach níorbh áil leis go dtabharfaí míchlú di, agus chinn sé í a scaoileadh uaidh os íseal. Ag machnamh ar an méid sin dó, áfach, thaispeáin aingeal ón Tiarna é féin do i mbrionglóid agus dúirt: “A Iósaef, a mhic Dháiví, ná bíodh eagla ort do bhean chéile Muire a thabhairt abhaile leat, óir, an leanbh atá gafa aici, is ón Spiorad Naomh é. Béarfaidh sí mac, agus tabharfaidh tú Íosa mar ainm air, óir slánóidh sé a phobal óna bpeacaí.”Thit an méid sin go léir amach chun go gcomhlíonfaí a ndúirt an Tiarna tríd an bhfáidh:
(Mth 1:18-22)
Mar sin atá an scéal ag Matha.
Mar seo a shamhlaigh Rainer Maria Rilke é: (As Argwohn Josephs/Droch amhras Seosaimh)

Er begriff. Und wie er jetzt die Blicke,
recht erschrocken, zu dem Engel hob,
war der fort. Da schob er langsam seine dicke
Mütze langsam ab. Und sang Lob.
Agus is mar seo a chuir Valentin Iremonger Gaeilge ar an sliocht thuas.

Do thuig. Agus anois ar ardú dhó
a dhearcain fíor-imeaglaitheach don aingeal
d'imigh siúd. Do bhain sé de a chábóg
go righin mall. Ansan do chan, do mhol.

(Canadh Orféis: Tionscadal Rilke a spreag mé le Beatha Mhuire/Das Marienleben a cheannach. Is fiú é).

2011-11-20

Racht Teangain

Tá athbhreithniú á dhéanamh ag an Rialtas ar Acht na dTeangacha Oifigiúla.Is maith an rud é sin - agus is trua nach déantar a mhacasamhail le reachtaíocht eile. Go háirithe ós rud é go bhfuiltear chun deis a thabhairt don bpobal a dtuairimí a nochtadh. (Ceist eile an gcuirfear na tuairimí san san áireamh).
Ní sprioc ann féin párlathas Gaeilge. Ná ní sprioc ann féin "stádas na teanga". An sprioc ná síothlú na Gaeltachta a chosc, agus - go tánaisteach - cur le líon na cainteoirí Gaeilge lasmuigh den nGaeltacht. Tánaisteach, toisc nach leor líonraí de chainteoirí athbheochana, fiú más cainteoir athdhúchais iad, chun teanga beo bríomhar a bheith ann. 
Ach ní féidir an Ghaeltacht a láidriú gan cur leis na réimsí inár féidir Gaeilge a labhairt. Is maith ann an iriseoireacht agus an siamsaíocht trí Ghaeilge, ach ní leor é. Ní féidir linn ar fad a bheith ag déanamh siamsaíocht dá chéile agus bheith beo ar sin.
Iarracht a bhí in Acht na dTeangacha réimse na Státseirbhíse a athghabháil don Ghaeilge - réimse a bhí imithe le sruth ón uair gur cinneadh fáil réidh le riachtanas na Gaeilge do Státseirbhísigh. Mar a dúirt an Cadhnach, páipéir ar fad is ea an Státseirbhís - mar sin is léir go gcaithfeadh aon Acht gné páipéarachais a bheith ag baint leis.Tá an Acht cosanta go minic agam, ina measc an foráil go raibh cáipéis áirithe le foilsiú as Gaeilge go comhuaineach leis an leagan Béarla. Ní toisc go gcreidimse tábhacht a bheith ag na cáipéis sin - ach cionn is go gcreideann na maorlathaigh tábhacht a bheith leis na cáipéis sin, agus gurbh olc an fasach - le cloí lena mbéarlagair siúd - a bheadh ann ligeann dóibh neamhaird a dhéanamh i ndualgais reachtúil cionn is gur bhain sé le Gaeilge. Ach i bhfírinne is beag tairbhe atá ann, dar liom, má thiontaítear giotaí fhada de mheamraiméis tur - go háirithe más  aistriúcháinis a dhéantar as. Is fíor gur chuidigh seala an Fhorais rud beag anseo ó thaobh caighdeán de; ach fós ní bhíonn an saoirse (ná an t-am) ag aistritheoir, dá fheabhas é, athscríobh stuama i nGaeilge nádúrtha a dhéanamh ar na téacsanna seo. Sa mhullach ar sin - de bhrí gur gnáth saoránaigh seachas oifigí (a bhíonn ag caitheamh airgead daoine eile) a bheadh leagan Gaeilge uathu, ní rabhthas ag ceannach na leagan Gaeilge de na cáipéis seo, de bhrí go raibh an mórchuid acu ar fáil saor ar líne. Anois, tuigim go maith nach mbeidh cianóg rua breise ar fáil don Ghaeilge as an foráil seo a leasú - is as buiséid riaracháin na Comhlachtaí Stáit a tháinig an airgead seo, agus is ar ais sa tiachóg sin a  rachaidh sé. Mar sin féin, tá an oiread ceannlíne áiféiseacha tarraingthe ag an foráil seo, agus a laghad maitheas déanta aige gur mithid géilleadh straitéiseach a dhéanamh.
Maidir leis na scéimeanna - smaoineamh fónta a bhí iontu, sa mhéid is gur chuir an cur chuige sin an fhreagracht ar bhainistíocht na gcomhlachtaí stáit machnamh agus beartú cé na seirbhísí a bhí siad chun soláthar as Gaeilge. Ach níor lean an cuir i gcrích an smaoineamh; is iomaí scéim atá curtha ar an méar fhada, agus fiú na scéimeanna a daingníodh, rinneadh faillí iontu. Tá moltaí fónta déanta ag an gCoimisnéir Teangacha maidir le seo - go leagfaí síos leibhéal ar leith seirbhísí a mbeadh ar gach comhlacht stáit cloí leo; cóirithe de réir an teagmháil atá ag an gcomhlacht Stáit airithe sin leis an bpobal. Sin an bealach chun cinn, dar liom - mar atá léirithe ag Comhairle Contae Dhún na nGall a bhfuil curtha go seasta acu leis an méid gnó trí Ghaeilge a déantar san oifig sna Clochán Liath.
Ag deireadh an lae, sin an teist a bheidh ar Acht fiúntach: go mbeidh pobal na Gaeltachta agus cainteoirí sa Ghalltacht in ann gnó a dhéanamh go nádúrtha trí Ghaeilge leis an Stáit.  Tá tábhacht leis sin san talmhaíocht agus san iascach - arbh iad fós bunchloch na tionsclaíochta sa Ghaeltacht, toisc gurbh leis an stáit is mó is gá cumarsáid a dhéanamh.
Is é an laige is mó a bhaineann leis an Acht, dar liom, ná go bhfuil cur i gcrích an Achta ag brath ar dhaoine aonaracha scaipthe tríd an státseirbhís - agus is minic iad ag gníomhú gan tacaíocht ná meas a gcuid bainistíochta.  Tá corr ghearáin seolta agam féin i dtreo an Choimisinéara nuair a theip orm píosa gnó a chuir i gcrích leis an Stát. Go hiondúil is iad na Coimisinéirí ioncaim a bhí i gceist - dream a bhíodh ag déanamh freastal ana mhaith orm nuair a bhí Aonad Lárnach amháin freagrach as plé le cúrsaí cánach as Gaeilge. Ach le blianta beaga tá cinneadh déanta acu gur de réir seoladh poist an cháiníocóra a phléifí le daoine. Rud a fhágann duine nó beirt san Oirdheisceart ag plé le líon i bhfad níos lú daoine; agus easpa taithí acu ar théarmaíocht; agus iad gan na gnáis ná modhanna chun an obair a dhéanamh i gceart. Seafóid atá ansin nach mbeidh toradh fónta air.
Sílim go mba cheart don Státseirbhís caitheamh le seirbhísí i nGaeilge mar seirbhís ar cheart a lárú - chun go mbeadh dream oilte daoine ag obair i bhfochair a chéile, leis na huirlis cuí agus ar a gcumas Gaeilge nádúrtha, a thuigfidh an pobal, a scríobh agus a labhairt. Is as grúpaí dá leithéid is fearr a thiocfadh forbairt ar theanga nádúrtha chun gnóthaí stáit a phlé, seachas ó aistritheoirí i gcúl seomraí ag plé le cáipéisí marbha.  Ba den chiall é a leithéid d'aonad nó aonaid a bheith lonnaithe sa Ghaeltacht - chun go mbeadh na buntáistí tánaisteacha ag pobal na Gaeltachta; gurbh ann a chaithfí airgead atá á chaitheamh ar an nGaeilge, idir thuarastail, soláthair oifige agus araile. Tá glao aonaid curtha i bhfearas ag Údarás an Gaeltachta in áiteanna éagsúla sna Gaeltachtaí, agus cuid mór acu folamh toisc nár oibrigh an múnla gnó sin - mar sin tá na hionad agus an trealamh ann cheana.
Creidim dá bhrí sin gur botún a bheadh ann Oifig an Choimisinéara - atá ag cur seirbhísí maithe ar fáil cheana féin don bpobal agus do na comhlachtaí Stáit - a bhogadh as an Spidéal. Mura raibh ann ach aird a tharraingt ar easpa cumas an Roinn Oideachais gnó a dhéanamh trí Ghaeilge, nó an bealach córasach a rinneadh faillí sna marcanna breise in agallamh a bhí iarrthóirí le Gaeilge a fháil. Ach is iomaí gníomh eile atá bainte amach aige, mar a léiríonn a thuarascála.
Agus in mo racht go n-uige seo.
Níl le déanamh anois ach slacht a chuir ar na smaointe seo agus iad a chuir i bhfoirm aighneachta. (Tá an Suirbhé líonta agam cheana)

Cáis scéal

Oszczypek, íomhá le Pawel Swiegoda
Beidh sé tugtha faoi deara agaibh go bhfuil rabharta cuimhní cinn maidir leis an bPolainn tar éis mé a bhualadh le tamall anuas. Nuair a bhí cónaí orm i mBeirlín, thug mé dornán cuairteanna ar an bPolainn - chuig Vársá, Kraków, agus Gdansk. Ní fada ó Kraków Auschwitz an míchlú. Sa mhullach ar sin, tá deartháir liom pósta thall agus bhíos ag a bhainis roinnt blianta ó shin.
Ach is amhlaidh gur cheannaigh mé píosa cáise Gołka ar na mallaibh i Polonez.(Sin, dála an scéil ceann de fíor bheagán iarmhairtí dearfacha an Tíogar Cheiltigh - gur chuir na hinimircigh go mór le hilchineálacht bia agus dí abhus)
Chuir sin siar ar bhóithrín na smaointe mé.  Um Cáisc 1995 thug mo bhean agus mé féin, agus an mac is sine cuairt ar Kraków. Bhí daoine eile ceaptha theacht linn, ach tharraing siad siad ag an nóiméad deiridh, rud a d'fhág ár socraithe lóistín ina gcíor tuathail. Bheartaigh muid gan ach lá nó dhó a chaitheamh i Kraków toisc nach bhfuair muid lóistín ar ár suaimhneas ann. Mol an teaghlach lena a bhfuair muid leaba agus bricfeasta dúinn aghaidh ar thabhairt ar Szczawnica, sna cnoic ar theorainn na Slóvaice - ar imeall Sliabhraon Tatra. Bhí óstán molta acu dúinn agus is air a thug muid aghaidh i dtosach. Ach níor thaitin sé linn - túr de plátaí stroighin réamhdhéanta, seomra i bhfad suas, agus gan é bheith sábháilte do naíonán. Ar ámharaí an tsaoil d'aimsigh muid seomra le teaghlach thíos sa bhaile agus caith muid roinnt laethanta taitneamhacha ann.
Is ann a thuig mé cad go díreach atá i gceist le hEaglais lán! Aoine an Chéasta bhí mé ag na searmanais agus ní raibh slí bogadh san Eaglais. Nuair a feac duine amháin glúin, bhí ar cách amhlaidh a dhéanamh! (Tharlódh nach bhfuil an scéal amhlaidh níos mó - bhí an Eaglais fite fuaite leis an streachailt in aghaidh an Chumannachas; sílim go raibh torthaí den gcineál céanna aige sin agus a bhí ag Caesar is Críost lámh ar lámh le chéile abhus, agus go mbeidh a mhacasamhail d'íonghlanadh de dhíth thall agus atá abhus).
Is ann freisin a bhlais mé den Oszczypek - cáis deataithe fearacht Gołka ach le bainne caora seachas bó. Níor éirigh liom teacht ar an gcáis ó shin.
Agus sin an eochair  a d'oscail comhla an chófra ina bhfuil na cuimhní cinn Polannacha ...

2011-11-19

Loisceadh feola

Oibrí deonach ab ea an t-ógánach. Fonn air leorghníomh a dhéanamh i bpeacaí a chine. Lóistín aige le seanbhean. Togha na haire á fháil aige. Drogall uirthi ligeann dó cócaireacht. "Dá loiscfeá an fheoil, dtuigeann tú? Tá an boladh úd fós i mo phollairí. Réabfaí na coilm ar créachtaí mo chuimhne."

2011-11-18

Srath na Beitheanna

An t-aosánach ag amharc as túr ar gheata. Líne iarnróid. Deireadh tobann. Fothraigh stroighin. Agus ar dheis agus ar chlé, chomh fada le radharc na súil, rudaí ag gobadh suas ina bpéirí. Simléir bríce. Crainn scaipthe ar fíor na spéire. Tost marbhánta. Áit ar theagmhaigh ifreann leis an saol seo.

2011-11-17

Port an stocaire seinnte



Cearnóg cuanna lár Eorpach. Eaglaisí. Halla margadh, áirsí galánta, siopaí ardnósacha in áit na gceannaithe síoda & ola. Fámaire ag fálróid. Gearrann fuaim stoic tríd an fothram. Port mheanmnach. Stop tobann. Tuige? Ar ball, foghlaimíonn sé. Ar an nóta sin a stop saighead namhaid an stocaire, fadó.

2011-11-13

Gaelscéal, failscéal, nó feallscéal?

Bhí alt le déanaí ag Pól Ó Muirí san Irish Times "Foras na Gaeilge míshásta le díolachán an nuachtáin Gaelscéal"; cuireann Pól deireadh lena alt leis an gceist "Cad é a bheidh fágtha ag deireadh an chonartha seo don fhoras, do lucht na Gaeilge agus don cháiníocóir - Gaelscéal nó Failscéal?" Luadh díolacháin 2000 cóip a bheith ag an nuachtán san alt, figiúr a thug fostaí de chuid an Fhorais ag éisteacht Coiste i gCnoc an Anfa. Thart ar 3000 cóip atá a dhíol más fíor an méid a luaigh fostaí eile ar Glór Anoir an lá céanna. Tá na figiúirí sin tubaisteach - bhíodh thart ar 5000 cóip á dhíol ag Lá arbh é breith an Fhorais faoi nach raibh margadh ann dó, agus gur thug siad an chaidhp bháis dó dá réir.

Ní gnó tráchtála is ea Gaelscéal (ná sean Foinse ná Lá roimhe). Airgead stáit an príomh fhoinse ioncam aige. Uirlis de chuid an Stáit atá ann, mar sin. Uirlis chun polasaí an Stáit a chuir i gcrích. Maíonn an Stáit (san Straitéis Fiche Bliain don Ghaeilge) gurbh é a pholasaí "an líon daoine a úsáideann seirbhísí Stáit trí Ghaeilge, agus atá in ann teilifís, raidió agus na meáin chlóite a rochtain tríd an teanga, a ardú." sa bhreis ar líon na cainteoirí laethúla laistigh agus lasmuigh den Ghaeltacht a mhéadú.

Tá sé follasach go bhfuil nuachtán láidir lárnach má tá a leithéid de pholasaí le cur i gcrích. Agus go n-éilíonn nuachtán láidir iriseoirí láidre. Ní ón spéir a thiteann iriseoirí oilte, áfach. Tá gá le straitéis agus oiliúint chun a leithéidí a bheith ann. Ach is beag duine a chnuasaigh taithí le Foinse ná Lá atá fós ag obair mar iriseoir cló; agus ar an mórgóir is iad siúd a bhí díreach ag tosú amach ar an ngairm atá ag obair do Gaelscéal, seachas corr cholún ó iar eagarthóirí Lá, Conchubhar Ó Liatháin  agus Eoghan Ó Neill. 

Is fíor go bhfuil dúshláin roimh nuachtán ar bith i ré teicneolaíocht na faisnéise. Agus go bhfuil dúshláin ar léith maidir le dáileadh ag nuachtán i mionteanga a bhfuil na pobal léitheoireachta scaipthe. Ach is le dul i ngleic leis na dúshláin atá tacaíocht an Stáit ar fáil.

Ní leor nuachtáinín a bheith ann chun tic a chuir i mbosca. Tá an gné "feiceálacht na Gaeilge a ardú" a chur i gcrích go paiteanta ag Foinse Nua san Indo - gan deontas Stáit ar bith. (Agus sa mhullach ar sin, tá siad ag cuir leis an seirbhís a chuireann Nuacht 24 ar fáil tríd nuacht scéalta reatha a scaipeadh ar líne anseo:)

Caithfear smaoineamh freisin go bhfuil sé éasca ag eagraíochtaí a gcuid eolais féin a scaipeadh ar líne - mar sin níl ciall ar bith le bheith ag cuir preasráitis i gcló, preasráitis a mbíonn an mbunáite léite (fá thrí scaití) ag léitheoirí sula mbíonn an nuachtán fiú i gcló.

Ról nuachtáin agus iriseoirí an scéal laistiar den scéal a nochtadh, agus anailís a dhéanamh air. Ról bhreise nuachtán Ghaeilge cur i gcoinne cúngú réimsí na teangain. Ní gan dua ná gan acmhainní a dhéanfar sin. Agus is laincis mhór ar nuachtán Ghaeilge iad a bheith ag tarraingt a gcuid deontais ón dream - an Roinn agus an Foras - is mó atá scagadh de dhíth ar an gníomhartha má tá freastal ceart le déanamh ar phobal na Gaeilge.

Mar sin féin, sílim gur féidir le Gaelscéal feabhas a chuir orthu féin. Cá bhfuil na cainteoirí dúchais spéisiúla, láidre? Ní cuimhin liom alt a bheith ann ag Seosamh Ó Cuaig, nó Joe Steve Ó Neachtain, abair. Is fíor go mbíonn Breandán 'ac Gearailt ag scríobh dóibh - ach é folaithe i nuacht an pharóiste sna leathanaigh áitiúla seachas leathanach iomlán a bheith aige mar a bhíodh i bhFoinse. Cá bhfuil aos ollscoile? Alt amháin le Ó Giollagáin agus Ó Cuirneáin - ach an bun alt foilsithe roimhe san  Examiner! Táim cinnte go bhfeadfaí feidhm níos fearr a bhaint as scileanna Alex Hijmans nó Tomás Mac Siomóin. Tá an freastal a dhéantar ar litríocht tite siar go mór le hais an méid a bhíodh ag Lá nó Foinse. Agus bhí an méid sin féin sách lag, ag cur leis na deacrachtaí san earnáil sin de bharr faillí ÁIS agus nádúr an ghnó (ach is áisíneacht de chuid an deontóra atá i gceist an sin freisin).

Léiríonn an Irish Times gur féidir colúin maithe i nGaeilge a chuir ar fáil go rialta.  Ach is cosúil nach bhfuil iomaíocht ar bith le bheith ann do Alan Titley mar cholúnaí na bliana!

Nílim féin tógtha leis an athrú go Céadaoin. Tá úire tábhachtach do nuachtán. Thógadh sé lá nó dhó orm uaireanta teacht ar chóip agus é a fhoilsiú ag an deireadh seachtaine. Beidh sé níos deacra orm teacht ar chóip i lár na seachtaine - beidh an nuacht stálaithe ar fad nuair a thagaim air mar sin.

Is fíor go bhfeadfainn an leagan ar líne a léamh - agus b'fhéidir go ndéanfaidh sin seachas airgead agus stró a chaitheamh ag lorg an earra cló. Táim measartha cinnte gurbh sin cuid den chúis go bhfuil an díolaíocht íslithe - tuige dul á lorg i siopa ó siopadóir doicheallach nach bhfuil fonn air bheith ag plé le cóip nó dhó agus dornán le seoladh ar ais gach seachtain, má tá sé ar fáil ar líne.

Ach is tarraingt siar san saol dofheicthe a bheadh i gceist leis sin, doras eile ar gheiteo na Gaeilge dúnta. Níl sin ag teacht leis an sprioc, dar liom.

Feall atá ann, dar liom, gan straitéis agus cur chuige a bheith ann chun nuachtán láidir a dhéanfaidh fónamh don phobal na Gaeilge a chuir ar fáil, le hais earra tic i mbosca leis na "Gaeilgeoirí" a choinneáil suaimhneach. 

Agus sin mo racht go n-uige seo.

Lóchrann geal na Samhna

Leagan Elisabeth Steineke
de scéal Máirtin agus an Bhacach.
Eaglais S. Martin, Bremen.
Grianghraif le Jürgen Howaldt
B'é de hAoine Féile San Máirtín. Tá ionad thábhachtach aige i mbéaloideas agus naomhsheanchas na Mór Rinne, agus na Gearmáine ach go háirithe. Déantar é a chomóradh ar an iliomad slite, ach is minic go mbíonn an naomhscéal atá léirithe thall lárnach.
Ba saighdiúir i Léigiún na Róimhe é Máirtín in óige, fearacht a athair. Deirtear go raibh sé tráth ag filleadh ar an dún oíche fhuar feanntach nuair a chonaic sé bacach sa sneachta, gan aige ach giobail mar éadach. Ní raibh faic ag Máirtín le bronnadh air, ach rinne sé dhá leath dá bhrat lena chlaíomh. Istoíche tháinig ár dTiarna chuige in aisling, agus an leathbhrat uime.
Bhí muid san Eaglais Liútarach in Éirinn inné i bhfochair scata mór leanaí arbh de bhunadh na Gearmáine iad, nó gaol acu léi. Chuir an ministir agus roinnt gasúir níos sine an scéal i láthair le pictiúr, caint agus amhráin.
Ansin leanadh le gnás eile de chuid na Gearmáine ar lá mar seo - lóchrainn a iompar i mórshiúil thart ar an mbloc - síos bóthar Adelaide, agus ar ais fán gcanáil.  Tá cnuasach bhreá amhráin a cantar ar ócáid mar é.
Ina measc an ceann thuas: Ócáid thaitneamhach atá ann, agus fán bealach fuair muid Bretzel; agus ar ais san Lutherhaus bhí Glühwein ar fáil (agus rudaí níos séimhe do na páistí!). Cinéal réamhbhlaiseadh den Aidbhint atá ann - sa Ghearmáin cuirtear tús leis an tréimhse Carnabhal ar an lá seo. (Bhíodh an Aidbhint ina thréimhse troscadh agus tréanas fadó)

2011-11-12

Reanna neimhe: Cancer

Caindcer,  i. an partan laigh, i. righ na partan. & as aire so ro suighigheadh eidir na rannaib e, i. aimsear da raibhe Earcal ag siubhal na tragha & tarrla air an Idhghir adhbfuathmhur arachda ilargha, & do comhraigh Earcail frisin n-Idhir co talcair tren-calma & tainig an partan chucu da n-insaighi, & rogab greim as cois na h-Idhrigh gu ro bacaidh e & gu ro thuit toid sin re Hearcail.

Cancer, i. an portán ?, i. rí na bportán. Is uime seo do suíodh idir na reanna é, i. an uair dá raibh Earcail ag siúl na trá agus tharla ar an Hiodra adhfhuafar, arrachtach, ilchruthach agus do chomhraic Earcail leis an Hiodra go talcmhar tréan chalma agus tháinig an portán chucu dá n-ionsaí agus rug greim as chos an Hiodra go rinne bacach dó agus thit sé sa troid sin le Earcail.

Foinse: Ranna an Aeir. 

Ag siúl cois Feartraí

Leagan maisithe d'armas BhÁC ar an Damba Íochtair
Tá taiscumar a fhónann do Bhaile Átha Cliath in aice an Tóchair i gCill Mhantáin. Tá cosán thart ar an taiscumar agus is áit deas do siúlóid atá ann. Is ann a chuaigh mé an Domhnach seo chaite le mo mháthair agus deirfiúr liom. Tá spás do roinnt beag carr ar Droichead Water ar an mbóthar idir Baile an Chinnéidigh agus an Tóchair. D'fhág muid an carr ansin agus shiúl ar an mbruach thoir den taiscumar an dtúis. Tá ballán ann ar bhruach an taiscumar tar éis cúpla céad méadar, agus fógra chuige. Poll thart ar 20 cm, cruinn atá sa charraig, atá measartha mór. Bhí dhá carn de thrí chloch beaga ar an gcloch agus muid ann.
Leanann an cosán ar aghaidh tríd crainn fán bruach thoir, é tirim don gcuid is mó ach roinnt dríob ann freisin.Ní mór ansin siúl fán mbóthar chun an damba íochtar a thrasnú, ach is fíor bheagán trácht a bhíonn ar an mbóthar seo, mar sin níl aon bhac ar taitneamh a bhaint as an siúl, agus ailtireacht mhaisithe innealtóireachta an 19ú aois. Filltear ansin ar an mbruach thiar, cosán leathan go maith anseo - bóithrín beagnach. Thart ar uair an chloig ar an iomláine a mhaireann an siúlóid seo, atá thart ar 7 km, ach ana chothrom. Ba léir áfach go raibh an t-uisce san taiscumar íseal, ainneoin an doineann ar fad a bhí againn ar na mallaibh.
N'fheadar mar sin conas atá an iascach - ach féach gurbh iad teangacha imeallbhoird thoir an Mhuir Bailt atá baill an Béarla ar an bhfógra!
Siúlóid taitneamhach Domhnaigh, agus crainn aibí thart ar taiscumar deas. Sílim go bhfuil cosáin ó thuaidh ó Droichead Water, ach níl aon chur amach agam orthu. Sprioc do lá eile, seans.

Tá suíomh deas faoin abhainn anseo:

Gur Eile


TheNew Theatre, Barra an Teampaill – 8pm, 7 – 10 Nollaig, 2011.
Seo chugaibh geamaireacht nua (18+) ó Aisteoirí Bulfin.
Script le hAodh Ó Domhnaill, arna léiriú ag Barry Barnes.
Tagann beirt ghoraille (Gur & Gur Eile) ó Uganda go hÉirinn ar thóir oibre. Níl rompu ach tír dhearóil faoi ghéar-smacht ag an IMF. Cén toradh a bheidh ar thoghchán don Uachtaránacht, nuair atá Banríon Shasana sa chomórtas?
Cinnte, beidh ceol, greann agus rí-rá craiceáilte!

ÁIRITHINT:      Fón: 01-6703361.   Ar-líne:  www.thenewtheatre.com

Turas taibhseach

Chuaigh scata againn ón oifig ar an dturas bus seo le gairid. Is éard atá i gceist ná turas treoraithe neamhghnách ar lár Chathair Bhaile Átha Cliath, le béim ar an alltar agus a leithéidí. Bíonn aisteoir i gceannas agus an bus feisithe le gnáth fearais an uafáis tráchtála - líonta bréagach damháin alla, creatlacha saorga agus mar sin de. Dubh agus craorag in uachtar sna dathanna,  clapsholas laistigh ar feadh an turais agus mar sin de. Phioc an bus suas muid ón oifig agus bhailigh an aisteoir a bhí i gceannas ar an slí go lár na cathrach. Baineadh siar rud beag as siúd cionn is nach raibh muid - seachas roinnt de na cuntasóirí - tar éis bheith sa tábhairne roimh ré. Bhí sé níos cleachta le slua ar bhog meisce a stiúradh, agus bhí breis saothair ar dá réir muid a spreagadh. Bhí stór maith scéalta uafáis aige maidir le bás agus corpán sa chathair, agus an cineál ruda a bhíodh ar siúl ag máinlianna san 18ú aois sa Choláiste ar sráid Chill Dara, mar shampla. Bhí sruth láidir grinn tríd an rud ar fad áfach. Stop muid ag Páirc Naomh Caoimhín - arbh reilig é tráth. Bhí baint ag an áit seo leis an Easpag Diarmaid Ó hUrthuile a cuireadh chun báis go barbartha le linn ré Eilís I. Ba foinse uafáis an scéal sin sa dorchadas. Bhí droch-cháil ar an reilig céanna de bharr gníomhartha na robálaithe coirp, agus bhí aisteoir eile ar lámh chun a modh oibre siúd a léiriú. Lean an chamchuairt ar aghaidh ansin go dtí sean bhallaí na Cathrach agus na céimeanna ag Eaglais San Audeon. Thug an reacaire dornán scéalta uafáis eile dúinn ansin, ina measc scéal Buck Whaley agus an Hellfire Club.
Ba reacaire bhreá é, agus stór shaibhir scéalta agus geáitsí aige, agus b'fhiú an turas a dhéanamh chun léiriú eile a fháil ar an gcathair.

2011-11-03

Splancghaeltacht

D'fhág mé an obair luath de hAoine beag seo agus thug aghaidh ar an mbóthar ó thuaidh le mo bhean agus mo chlann. Bhíomar chun páirt a ghlacadh i Tumchónaí Gartan, egraithe ag Comhluadar Leitir Ceanainn agus Gaelphobal. Tháinig scata mór (17+) le chéile in Ionad Oideachais Gartáin. Tá sé sin lonnaithe ar bhruacha Loch Gartáin, áit dhúchais Cholm Chille. Bhí an ionad, a ghlacamar seilbh iomlán air, thar a bheith feiliúnach toisc go raibh seomra ann do gach teaghlach agus freisin roinnt seomraí suite a thug deis do na haoisghrúpaí éagsúla - agus bhí gach aos ann ó leanbh go déagóir - caidreamh a dhéanamh le chéile gan bheith de shíor in adharca a chéile. Rud a thug deis do thuismitheoirí comhrá ar a suaimhneas chomh maith.
Bhí roinnt imeachtaí eagraithe ann - go háirithe turas ar cadhcanna ar an loch - agus báid dúbailte ann dóibh siúd, fearacht mise, a raibh páistí óga acu.  Bhí deis againn freisin triail a bhaint as boghdóireacht. Tráthnóna Satharn bhí céilí agus cóisir bréagéide ann, agus deis do gach teaghlach a gcuid tallann a léiriú. Buaic amháin a bhí ann dar liomsa nuair a d'inis Séimí scéal fiannaíochta mar is cóir - ag fí daoine a bhí i láthair isteach sa scéal agus ag spochadh as cúrsaí reatha. Bhí ceol agus canadh, rince agus scléip ann. Bhí deis ag gach teaghlach lóchrann Síneach a scaoileadh freisin, agus roinnt dráma nuair a chuaigh ceann acu i bhfostú i crann! (Bhí ar mac liom dul ag dreapadh)
Bhí an spraoi ag óg agus aosta ann. Agus deis againn ar fad cumarsáid nádúrtha as Gaeilge a dhéanamh. Rinne dornán beag daoine obair na gcapall sa chistin chun bia bhlasta a choinneáil linn ar fad. Ansin maidin Domhnaigh bhí Aifreann spreagúil againn as Gaeilge. Níl fhios agam cad as a tháinig an sagart agus níor thug mé a ainm liom, ach rinne sé sár jab de gach duine a cheangail isteach san Aifreann gan an searmanas a chuir as a riocht in aon chor. Agus sin uilig gan a chuid spéaclaí a bhí dearmadta aige!
An t-aon mhairg a bhí ann ná go bhfuil Tír Chonaill an fhada ó Chill Mhantáin, agus a lán taisteal i gceist dá réir. Ach is iontach an spreagadh agus fuinneamh is féidir bhaint as ócáid mar seo agus tú ag tógáil clann le Gaeilge. Go háirithe agus daoine ó gach cearn den oileán páirteach ann! Éacht eile curtha i gcrích ag an lucht eagar - mo bhuíochas ó chroí leo, go háirithe le Gina, Tom, Seán Mór, Máirtín. Buíochas freisin le foireann an Ionaid a rinne a dhícheall an Gaeilge a bhí acu - níos mó ná mar a shíl siad! - a úsáid.

2011-11-02

Triath na bhFocalbhách

Bhí sé d'ádh orm freastal ar dhá ócáid le Alan Titley ar na mallaibh. Mar chuid d'fhéile IMRAM, chuir Michael Cronin faoi agallamh phoiblí é. Agus ar an 26ú DF thug sé leacht mar chuid de chomóradh céid an Timire ar ról na nÍosánach - cuid acu pé scéal é - i léann agus go háirithe foclóireacht na Gaeilge. Dhá ócáid spleodrach. Agus Éamonn Ó hÓgáin á chuir i láthair dé Céadaoin seo chaite luaigh sé 'binb bhlasta' leis; earra atá aige cinnte, maraon le faobhar intinne, flosc focail agus féith fíochmhar grinn.
Ba dhá ócáid spleodrach iad dá réir, é ag líonadh an seomra lena chuid fuinneamh. B'é an rud is mó a d'fhán i m'aigne ón agallamh ná a chol le teoiricí - é den tuairim go bhfuil áit ann dóibh ach gur minic gur tríd priosma na teoirice a fheiceann lucht teoirice an uile ní, agus go mbíonn siad dall  ar aon rud lasmuigh den réimse cúng sin. Leag sé béim ar thábhacht na daonnachtaí agus chaoin an neamhaird a feictear dó a dhéanann na damh teicniúla iontu. Is féidir go bhfuil an ceart aige maidir le lucht ollscoile; ach sílim meas a bheith ar na daonnachtaí ag lucht teicniúil san fíor saol. Is le lucht áireamh pónairí, a thuigeann costas ach ní luach, atá an fíor fhadhb, dar liomsa.
Is deacair a cheart a thabhairt don agallamh i mblagmhír, go háirithe geal le coicís ó tugadh é ach bhís cruógach go dtí seo! Sa mhullach ar sin, beidh an agallamh le clos (& á phodchraoladh tá súil agam) ar RnaG amach anseo - bhí Cathal Póirtéir ann á thaifead.
Níl fhios agam an mbeidh teacht i bhfoinsí eile ar an léacht a thug sé. Is iad na hÍosánaigh gan amhras a fhoilsíonn an Timire agus bhí sé ag trácht ar triúir den gcomplacht sin a shaothraigh gort an Ghaeilge agus na foclóireachta ach go háirithe. Pádraig Ó Duinnín, gan amhras - ach beirt eile nach gcloistear ar oiread sin fúthu: Eoin Mac Fhir Léinn agus Láimhbheartach Mac Cionnaith.
Arís, is deacair an chaint a cheapadh i bhfocail anseo, go háirithe ó theip orm é dhéanamh agus é úr te bruite i'm aigne. Ach má leanann sibh na naisc úd, gheobhaidh sibh na sonraí a chnuasaigh Máire Ní Murchú agus Diarmuid Breathnach agus atá anois ar fáil ar ainm.ie

2011-10-27

Iarmhaireacht

Maidin spéirghealaí. An Bodach ó dheas, an Céachta ó thuaidh. Cruinneachán na cruinne léirithe ag réaltbhuíonta. Aibhleoga eitleáin ag sciorradh tharstu. Bealach na Bó Finne ceilte ag solas sóid na sráide. Anáil á chuisniú ina ghal. Sráidbhaile tréigthe. Stad bus. Cruit ar chomaitéara ón bhfuacht.


Iarmhaireacht: Dinneen The loneliness felt at cock-crow. Luaite i sár leacht Titley aréir. Breis ar ball LCD.

2011-10-26

Cill Iníon Léinín, ar maidin inniu

Tar éis na doininne. An bá ina léinseach, gabhra lir díbeartha. Grian láidir an fhómhair ag lonrú ar muir is tír. Túr láidir ar oileán. Baoi dearg ag luascadh go séimh. Muc mara ag léim go maorga. Trá faoi ualach rua feamainne. Síocháin iar stoirme.

2011-10-17

Fathach, file, foinse, fealsamh, fáidh

Bhrostaigh mé ón Siompóisiam Blagadóireachta de hAoine le go mbeinn in ann freastal ar an ócáid cheiliúrtha don Athair Pádraig Ó Fiannachta. Fear atá, ní amháin ina fhile é fhéin, ach ina ollamh sa chiall is fearr, ag spreagadh filí eile chun pinn,go háirithe ina cheantar dúchais ar ar fhill sé i ndiaidh dó tréimhse fada a chaitheamh i Má Nuad, ag cuir na Gaeilge agus an Dúchas chun cinn ann. Fear Eagar an an aistriúchán den mBíobla a luaitear leis; éacht teangain ann fhéin. Fear a spreag Cumann na Sagart, as ar d'eascair Glór na nGael.Gan ach sciar dá shaothar a lua. An Díseart, abair.

Ní haon ionadh mar sin go raibh an Eaglais Úinitéireach i bhFaiche Stiabhna lán go maith; filí a chuaigh faoina lámha go flúirseach ina measc. Tadhg Ó Dúshláine a thug an aitheasc molta, i bhfriotal fileata fuinniúil. Bhí Côr Meibion Cymry Dulyn ann chun é a cheiliúradh le laoithe Breatnacha, agus ceoltóirí Duibhneacha le ceol na hÉireann; cuid de a raibh lámh aige fhéin ina tharrtháil ón díchuimhne. Bhí filí ina slaoda ann; a neacht Nuala Ní Dhomhnaill ina measc.

B'é fhéin ina chúpla focal a mhúnlaigh an meafar cuí don comhluadar seo atá tionscnaithe thart ar: foinse ag réabadh bruacha agus ag seoladh amach Bá an Daingin, féile filíochta.

Bronnadh Féilscríbhinn de dhánta air, agus prionta de chuid Bob Ó Cathail (leagan de Bhord an Fhile). Thug sin deis dó scéal an muirphictiúir ar rinne Bob i Sáipéail Caitlína in Ard a Bhóthair a reic: bhí lámh aige ansin chomh maith - Calvaire fáiscthe as an mbéaloideas, an coileach ag scairteadh Mac na hÓighe slán san áireamh. 

Níl ceist ach go raibh an oíche dlite dó, agus is mór an onóir agus pléisiúr a thug sé dom bheith ann.

Géarú Goile

Tá gearrscéal ag Alex Hijmans in eagrán mí Meán Fhómhair de Comhar. An chéad gála de chnuasach atá ar na bacáin aige, cnuasach a bheidh lonnaithe ina bhaile nua, sa Bhrasaíl. Tugann réiteach oideas ar leith fráma don scéal seo, ina chíortar grá collaí, grá agus imní máithreach, soineantacht agus baois na hóige, agus an briseadh croí a eascraíonn as. Fuineann sé na comhábhar seo i scéal álainn, cliste, ina bhfuil lón machnaimh ann.

Uraiceacht de ghearrscéal atá ann dáiríre, teannas ann tríd síos a shúnn an léitheoir ar aghaidh, ar bís le fios fátha an scéil a thuiscint: agus ní díomá atá sa deireadh ach buaic.

Beidh mé ag súil le breis den chineál seo ach a mbeidh an cnuasach foilsithe!

2011-10-15

Fuinneoga ar shiopaí liteartha na Gaeilge

Bhí mé i mo aoi ag Siompóisiam Bhlagadóireacht na Gaeilge a bhí ann mar chuid de de fhéile IMRAM aréir, in éineacht le Máire Burns, Ali Ní Dhorchaidhe agus Alex Hijmans (a bhuí le Skype) - agus Scott de Buitléir ina fhear an tí ag cuir ceisteanna orainn. Bhí blagadóirí eile san lucht féachana (1, 2 mar shampla) agus tuairisc ag an gCnagaire cheana féin. Bhí sé go deas bualadh le daoine nach raibh agam roimhe seo ach ríomhaithne, nó níos lú fiú. Ní tuairisc a bheidh anseo, ó tharla go raibh mise i'm aoi agus ní ceadmhach do dhuine bheith ina bhreitheamh ar a chás féin!
Ach chuala mé roinnt smaointí fiúntacha aréir ar mithid iad a roinnt agus a spíonadh; agus bhí corr rud maidir le litríocht, blagadóireacht agus an idirlíon a bhí fúm a rá ach nach raibh an faill agam chuige.
Uaidh Alex a ghoid mé teideal an mhír seo - bhí sé ag trácht ar a bhlag (agus an feachtas gnúisleabhar a bhí aige do Aiséirí ). Bíonn Alex beo ar a chuid scríbhneoireachta, idir iriseoireacht agus ficsean, agus baineann sé feidhm as a bhlag ilteangach chun a chumas a léiriú. (Dúirt sé rudaí deasa faoi mo nós leabhair a mholadh sa chrannóg seo freisin). Agus is cinnte gur bealach amháin é sin a chuireann an Bhlagtacht le Litríocht na Gaeilge - tríd an scéal scaipeadh.
Bhí ana shuim agam san méid a bhí le rá ag Máire Burns faoi ngrúpa facebook "Gaeilge amháin"; pobal ar líne a bhíonn ag plé gach rud san spéir as Gaeilge, agus breis agus ocht gcéad duine cláraithe leo - agus idir caoga agus seasca duine ag scríobh ann gach lá. Ní bheidh mé féin ag dul ina measc - tá drogall orm éirí gafa le poll ama eile, ach is maith ann iad. Tá dornán beag daoine, Máire ina measc, ag feidhmiú mar riarthóirí ar an ngrúpa, agus ag cuir an t-aon riail atá acu i bhfeidhm - "Gaeilge amháin" - ar mhaithe le cur suas do bhrú uileláithreach an Bhéarla.
Fós sílim, ainneoin filíocht agus fiú úrscéalta de chuid Phanu a bheith á fhoilsiú ansiúd, gur le litearthacht sa Ghaeilge seachas le litríocht na Gaeilge atá siad ag cur. Tharlódh breall a bheith orm, ach sílim nach buan mórán ar líne. Ach is féidir fiosracht daoine a phriocadh, agus iad a stiúradh i dtreo na litríochta, ainneoin go bhfuil léamh leabhair ag titim i gcoitinne.
Ní shin le rá nach bhfuil litríocht ar bith á shaothrú ar líne - sílim go bhfeadfaí litríocht a thabhairt cinnte ar shaothar Míshásta, a tosaíodh ar chlár plé Chumasc, agus atá anois á shaothrú ó am go chéile ar bhlag. Agus bíonn filíocht ar bhlaganna eile. Feileann filíocht níos fearr don idirlíon, sílim, toisc gur annamh go léann daoine sleachta fada ar líne; ach tig le dán cúpla líne saibhreas a roinnt.
Tríd is tríd, sílim nár éirigh linn aréir ach screamh na ceist a scríobadh; tá súil agam gur bhain an lucht éisteachta tairbhe éigin as - bhí slua maith san amharclann.

2011-10-13

Having, Rügen, 1992

Loch sáile. Giolcacha arda. Cé adhmaid. Bád ceangailte leis. Beirt ann. Iad ag luí siar. Buidéal eatarthu. Ealaíontóir & innealtóir. Ainrialaí & Críostaí. Deoch ag tarraingt scéal. An saol á chíoradh. Bráithreachas. Na biotáille, nó níos doimhne? Fós ní fheadaraím. Ach sheas sé liom lá mo phósta!

Réabtar an ceangal sa Phluais!


Is cosúil go bhfuilim i lár thréimhse Síomóntachta! Ós rud é go raibh mé chun bualadh leis ag an seoladh leabhair, thóg mé amach arís cuid dá shaothar atá ar mo leabhragáin le fada. Ina measc bhí an paimfléid seo "Tuairisc ón bPluais" Pluais Phlatón atá i gceist agus go sonraíoch an daille de bharr iad a bheith ceangailte atá ag na daor san fáthscéal úd.
Ón uair a scríobh sé an paimfléid seo tá cultúr an tomhaltais agus na siamsaíochta tar éis doimhniú, ainneoin an géarchéim airgeadais sa chaoi agus gur goile ar fad beagnach an cine daonna san Iarthar, de shíor faoi cith fógraíochta. Is ar léargas sóisialach atá beachtaíocht Thomáis bunaithe; dearcadh nach roinnimse go hiomlán cé go mbeadh mé ar aon fhocal leis maidir le cúis na faidhbe; an oideas ceart chun a leigheas an áit go mbeadh dearcadh difriúil agam. 
Aontaím leis go bhfuil ról thar a bheith tábhachtach ag an litríocht chun daoine a chuir ag smaoineamh; an cheist ná conas gur féidir le litríocht dul i bhfeidhm ar phobal nach bhfuil ag léamh. (Tráthúil go leor bhí alt ag Alan Titley ar "oiliúint" liteartha  inniu). Tá gá práinneach againn le poblachtachas nua, le pobal atá oilte chun a ról a ghlacadh, gan ró urraim don gcliarlathas - eaglasta, maorlathach nó iriseoireachta . Ach sin traidisiún nach bhfuil sa tír seo, atá faoi chuing cléiriúlachas de chineál amháin nó eile -  urraim don oifig, beag beann ar an bhfuil baint ag an oifig leis an gceist atá faoi chamáin. Caithfear smaoineamh!

Tuairisc ón bPluais
Poblachtánachas agus litríocht in aois na scáth
Tomás Mac Síomóin
Coiscéim 2004

2011-10-09

Cos ar bolg gan cluichí ná arán

Seoladh an leabhar 'An bhFuil Stacey ag Iompar?' le Tomás Mac Síomóin Déardaoin, agus bhí mé i láthair chun tairbhe a bhaint as an ngaois (agus an fíon, gan amhras). Tharla go raibh na gasúir amuigh mall aréir bhí faill agam an leabhar a chríochnú.
Aorscéal a thug Tomás féin ar an leabhar seo. Baineann sé feidhm éifeachtach as an coinbhinsiúin go bhfuil cáipéis aimsithe ag scoláirí faoi scéal éigin fadó. Sa chás seo tá na scoláirí ag féachaint siar ón mbliain 2517. Cuireann siad scéal tranglam aisteach tráchta ós ár gcomhair, bunaithe ar cháipéis a scríobh duine a bhí páirteach ann. Saol na linne seo in Éirinn atá i gceist. Fágann an coinbhinsiúin go dtig leis an údar an suíomh a chruthú tríd réamhráite léannta; go féidir léamha éagsúla, agus go deimhin dréachtaí éagsúla den scéal a bheith ann. Agus go dtig leis cuir leis an reacaireacht tríd Iarfhocail léannta chomh maith.
Baintear feidhm as an scéal chun aor ghéar a dhéanamh ar Éireann na linne seo, agus saol an Iarthar i gcoitinne. An ró bhéim ar phearsa siamsaíochta i gcláir teilifíse, cláir raidió ina nochtann daoine rúin agus ainmhianta, smailcbhia, agus cúl le cine agus cultúir.
Tarlaíonn eachtra diamhair éigin a fhágann reacaire an scéil sáinnithe i bplódú tráchta. Tugann an reacaire an Citreon ar féin; agus tá na pearsan eile ainmnithe freisin as a gcineál gluaisteáin.   Níl in ndán don bplódú tráchta ach bogadh siar agus aniar ar an bpaiste céanna bóthair  áit éigin i lár tíre na hÉireann. De réir a chéile bíonn treibheanna, paróistí gona dtaoisigh á mhúnlú faoi bhrú an éigean. Leánn an screamh tanaí sibhialtachta agus titeann na daoine in umar na barbarthachta. 
Fágann sin scóip iontach ag an údar cineálacha  éagsúla daoine a léiriú lena pheann grinn gléineach. Dúirt Tucholsky tráth faoin aorthóir 'Idéalaí maslaithe is ea an aorthóir. Is mian leis an Saol a bheith Maith; tá sé Olc, agus anois tugann sé fogha faoin Olc.'  Cáineadh géar ar saol tomhaltach éadomhain na linne is dual do Thomás, agus 'sæva Indignatio' aige ach go háirithe dóibh siúd a thréig nó a bhacann an Ghaeilge.
Thug sé rabhadh ag an seoladh go raibh caint gharbh san scéal, agus nach raibh sé feiliúnach dóibh siúd a bhfuil goile íogair acu. Is fíor dó. Tá mionnaí móra ann. Tá miangas agus collaíocht. Tá foréigean. Tá cac, pian agus bás. Ach is cuid orgánach den scéal iad. Níl siad ann ar mhaithe le bheith ann.
Bhí cúpla mionrud a chuir as don sa leabhar, ach sílim gur botúin eagarthóireachta thar rud ar bith eile a bhí gceist. Tugtar le fios gurbh iad Gearmánaigh an scothaicme nua, agus bíonn sleachta Gearmáinise thall is abhus san scéal - ach bhí focail ar lár nó mí litrithe coitianta sna sleachta sin.  

Thaitin an scéal liom. Ceannaígí agus léigí!

An bhFuil Stacey ag Iompar
Tomás Mac Síomóin
Coiscéim 2011.54

2011-10-07

Úlladhradh

Grianghraif le Matthew Yohe.
Ní raibh mé riamh ar an Macslua. Mar sin, níl aon naomhsheanchas agam maidir le Steve Jobs, a bhásaigh ar an gCéadaoin. Tuigim cuid beag do Dhubhaltach - níl san fhísí  ach cuid den scéal. (Déanfaidh mé iarracht mo leagan fhéin a chuir air thíos)
Ach tá tábhacht mar sin féin leis an duine ar féidir leis nó léi daoine eile a spreagadh. Tá an cuma air freisin gur maith le daoine an eiseamláir  a dhéanann pearsanú ar theicneolaíochtaí casta. Is mairg don tír a bhfuil laochra de dhíth air, mar a dúirt Brecht fosta, ach is cosúil go santaíonn daoine é.


Cé thóg Téibh na seacht ngeata?
Sna leabhair luaitear ainmneacha Ríthe.
An iad na Ríthe a d'iompar na bolláin chuige?
Agus an Bhablóin a scriosadh go minic
Cé a d'aththóg chomh minic?  Cé na haráis
i Lima órlonrach ina raibh cónaí ar na tógálaithe?
Cá ndeachaigh na saoir an tráthnóna a cuireadh bailchríoch ar Balla Mór na Síne? Tá an Róimh Mór
lín-lán d'áirsí an Bhua. Cé orthu a fuair
na Caesar a mbua? Nach raibh ach páláis ag an Bhiosáint na laoithe dá áitritheoirí? Fiú in Atlantais na bhfinscéal,
san oíche a shlog an muir é bhí na fir báite ag screadach ar a ndaor.
Chlóigh Alastar óg an Ind.
Leis féin?
Bhuail Caesar na Gall.
Nach raibh cócaire, ar a laghad, bail é?
Chaoin Pilib na Spáinne nuair a chuaigh a chabhlach
go tóin poill? Nár chaoin aoinne eile?

Bhuaigh Feardorcha a dó cogadh na seacht mbliain. Cé
seachas é a bhuaigh?

Bua ar gach leathanach
Cé réitigh coisir an bhua?
Fear mór gach deich mbliain.
Cé d'íoc na costais?

A liacht tuairiscí.
A liacht ceisteanna.

Bertholt Brecht, Kalendergeschichten (1928)


Aguisín alt spéisiúil ar an ábhar i Le Monde.